Dini Təlimlərin Təsirinin Azalmasına Səbəb Olan Amillər |
Müəllif: Admin | Bölmə: Slide, Məqalələr | Vaxt: 20-01-2016, 17:38 | Şərh sayı: (0) | Baxılıb: 326
Dini Təlimlərin Təsirinin Azalmasına Səbəb Olan Amillər
Həmd-səna aləmlərin Rəbbi olan Allaha, bütün varlıqların yaradanına məxsusdur. Salavat və salam olsun Allahın qulu, elçisi, sevimlisi, seçilmişi Məhəmmədə və onun pak Əhli-beytinə.Ötən gecə söhbətimizin mövzusu dini təlimlərin təsirinin azalmasına səbəb olan amillər, başqa sözlə, Quranın dili ilə desək, insan üçün yaranan və dinin nurunun saçmasına və insanın ondan bəhrələnməsinə mane olan pərdələr, örtüklər və maneələr barəsində idi. Dünən dedik ki, insanda yaranan və hər hansı bir həqiqətin qəbul edilməsi yolunda səddə və maneəyə çevrilən hallar çoxdur və həmin pərdə, örtük və maneələrdən biri də zaman keçdikcə nadanlıq və xəyal qüvvəsinin insana hakim olması nəticəsində sadə insanlarda yaranan pərdədir. Dedik ki, insana xəyal qüvvəsinin hakim olmasının və ağıl qüvvəsinin zəifləməsinin nişanələrindən biri, onda məsələlər barəsində yaxından araşdırma aparmağa meyilsizliyin yaranmasıdır. Həmin şəxs əşya və məsələləri özündən uzaq saxlamaq, onları uzaqdan məchul və qaranlıq şəkildə görmək, işıqda deyil, qaranlıqda addımlamaq istəyir. Bu məsələnin sirri xəyal qüvvəsinin insanın batinində olan gizli meyil və arzulara tabe olmasıdır. O, hər şeyi insanın arzuladığı kimi bəzəyir və rəngləyir. Bu gözəl və insanın arzularına müvafiq rəsmlər bəzən acı və arzulara zidd həqiqətlə qarşılaşmaq istəməyəndə insanın başını qarışdırır.
(Şeirin məzmunu): İnsan heç də həmişə arzuladığına çata bilmir, bəzən külək gəmilərin istəmədiyi istiqamətə əsir.
Başqa bir şair belə deyir:
(Şeirin məzmunu): Ey arzular, əgər gəlib çatsan, lap yaxşı, istənilən şey gerçəkləşmiş olar; əgərçatmasan da, biz səninlə uzun bir müddət şirin-şirin yaşamışıq.
Həqiqət bəzən acı olur. Amma xəyal həmişə şirindir. Buna görə də xəyal qüvvəsinə məhkum olan insan istər-istəməz simasının ona xoş gəlməməsi ehtimalı olan həqiqətlə qarşılaşmaq istəmir. Lakin ağıl qüvvəsi meyil və arzuya tabe deyil, onun qayda-qanun və hesabı var və o, onlardan çıxmağa qadir deyil. Bizim hansısa bir riyazi məsələ üçün öz meyil və arzumuza uyğun məntiqi meyarlarla düz gələn əqli dəlil gətirməyimiz mümkündürmü? Alimlərin elmi məsələlərə öz meyillərinə uyğun dəlil tapmaları mümkündür? Həm onlar, həm də onların ağılları varlıq qanunlarına tabe olmaq məcburiyyətindədir. Ağıl qüvvəsi zəif olan xəyala tabe insanın hər şeyi uzaqdan qaranlıq görmək istəməsinin və ona yaxınlaşmaqdan çəkinməsinin səbəbi budur.
Burada bir nöqtəyə də toxunmaq lazımdır. Kimsə belə bir sual irəli sürə bilər: «Ağıl, elm, din və digər bütün yaxşı şeylərin faydası onların insana xoşbəxtlik, rahatlıq və asayiş gətirməsidir. Bunların hamısı rahatlıq və asayiş üçün bir müqəddimədir. İndi «hədəfdən yapış, müqəddimələri kənara qoy» deyiminə əsasən, nəticə hasil olduqdan sonra daha müqəddiməyə ehtiyac yoxdur. Ağıl və idrakın insana verməli olduğu xoşbəxtlik və rahatlığı nadanlıq və xəyal verəndən və nəticə əldə edildikdən sonra həmin asayişin nadanlıq və xəyal qüvvəsindən doğmasını bəhanə edib onu bir-birinə vurmaq (korlamaq-Red.) olmaz. Məsələn, bir nəfər müəyyən bir yerə getmək məqsədi ilə səfərə çıxır və həmin yerə adi yolla deyil, dolama yolla gedir və həmin dolama yolla da gedib məqsədə çatır. Belə olan halda «nə üçün dolama yolla getdin?» deyib, ona narahatçılıq yaratmaq olmaz. Məqsəd hansı yolla olur-olsun həmin hədəfə çatmaq idi. Ümumiyyətlə, yol odur ki, insanı hədəfə çatdırır, indi istər onun adını yol qoysunlar, istər dolanbacı.
Buna görə də çoxlarının nəzəri budur ki, camaatın nadanlığı, xüsusilə dini seçimlərdəki nadanlığı ilə mübarizə aparmaq düz deyil. Etiqadlarının və təfəkkür tərzlərinin həqiqətlə uyğun gəlməməsini bəhanə edib, onların rahatlıqlarını pozmaq olmaz. Çünki hədəf bir nəticənin əldə edilməsidir, o da hasil olub. Bir də görürsən, bir və ya bir neçə nəfər müəyyən bir şəxsə çox inam və etiqad bəsləyir, onun, məsələn, qeybi bilməsinə, başqalarının ürəyini oxumasına, kəramət və möcüzə sahibi olmasına, filan-behmən işlər görməsinə inanır və həmin adamın bu inamının əsassız olmasını bilən şəxslər susurlar. Onlar bu sükutun səbəbini belə izah edirlər ki, bu yazıq ürəyini bu xülyalara qızdırıb və başını onlara qatıb, ondan çox həzz alır, nə üçün onun şirin yuxusunu pozaq, onu şəkk-şübhəyə salaq? Bu işlərin yayılmasının səbəbi bir dəstə insanın sadəlövhlüyü, bu cür şeyləri rahat qəbul etməsi, başqa bir dəstənin isə camaatın rahat xəyallarını pozmaq istəməməsidir. Nəticədə, böyük hissəsi əsassız olan bu etiqadların yaranmasına şərait yaranır.
Cavab olaraq qeyd etmək istərdim ki, birincisi, bu müqayisə düzgün deyil, ağıl, idrak və bəsirətdə olan nəticə, yəni rahatlıq və asayiş xəbərsizlik və nadanlıqda olan nəticə deyil. Çünki xəbərsizlik və dərk etməməyin nəticəsi olan rahatlıqla ağıl, idrak və bəsirətin nəticəsi olan rahatlıq arasında fərq vardır. Birinci rahatlıq cansızlıq və hissiyyatsızlıqdan, başqa sözlə desək, ölüyəbənzərlikdən yaranır. İkinci rahatlıq isə bunun əksinə olaraq, həyatda həssaslıqdan yaranır. Həssaslıqdan yaranan ağrı-acı cansızlıq və hissiyyatsızlıqdan yaranan rahatlıqdan üstündür. İnsanın həssaslıq və idrak ilə əldə etdiyi rahatlıq isə bununla müqayisəyə gəlməz.
Biz bəzən ədəbi əsərlərimizdə dərdsizlik, cansızlıq və ruh düşkünlüyünün müqabilində, dərd, qəm və narahatlığın mədh edilməsinin şahidi oluruq:
(Şeirin məzmunu): Narahatlığı olmayan ürək ürək deyil; ruh düşkünlüyünə düçar olmuş ürək su vəpalçıqdan başqa bir şey deyil.
Həqiqətən də, dərk etməməkdən yaranan rahatlıq əsl insanın axtardığı şey deyil. Məsələn, bəzi adamlar zəlil, xar və həqir olsalar da, ağrı və əzab hiss etmirlər, quyruq bulamaq və yaltaqlığın sıxıntısını hiss etmirlər, məhkum olmağın ağırlığını hiss etmirlər, başqalarının dərdini hiss etmir, qəmlərinə şərik olmurlar. İndi bunları hiss edən şəxs özünün bu hisslərini qarşı tərəfin rahatlıq və cansızlığı ilə dəyişməyə razı olar? Əlbəttə ki, yox! Bu sıxıntıları hiss etməyən kəs heç insan deyil. Sədi deyir:
(Şeirin məzmunu): Sən ki, başqalarının çətinliklərinin qəmini çəkmirsən, sənin adını insan qoymaq düz deyil.
Kamil insan insanpərvərdir, başqalarının çətinlik və qəminə şərikdir, insanların yollarını azmalarına, biçarə və bədbəxt olmalarına görə özünü öldürmək istəyir.
«Bəlkə, sən, bu sözə (kitaba) iman gətirməyəcəkləri təqdirdə, onların (üz döndərmələrinin) ardınca qəm-qüssənin şiddətindən özünü həlak edəcəksən?!»
Bu ayə həzrət Peyğəmbərə (s) xitab edərək buyurur ki, bəlkə, sən onlar azğınlıqda qaldıqları üçün qəm-qüssədən özünü məhv edəcəksən?! Digər bir ayədə buyurur:
«(Ya Peyğəmbər!) Bəlkə, sən onlar iman gətirməyəcəklər deyə, özünü həlak etmək istəyirsən?!»
Başqa bir ayədə buyurur:
«Həqiqətən, sizə özünüzdən olan bir peyğəmbər gəlib ki, sizin əziyyət və zərərə düşməyiniz ona ağırdır; o, sizi(n iman gətirməyinizi və kamala çatmağınızı) çox istəyir və möminlərə qarşı çox mərhəmətli və mehribandır».
İmam Əliyə (ə) xəbər verdilər ki, Müaviyənin tərəfindən bir dəstə adam gəlib Ənbar şəhərini qarət edib, hətta müsəlman qadınların və ya müsəlmanların pənahında yaşayan kafir qadınların zinət və bəzək əşyalarını əllərindən alıblar. O həzrət (ə) bu məsələni səhabələri ilə müzakirə edəndə onları bu cür təcavüzlərin qarşısında müqavimət göstərməyə sövq edərək buyurur:
«Əgər müsəlman kişi bu hadisəni eşidib qəm-qüssədən ölsə, ona eyb deyil, hətta mənim nəzərimcə, o buna layiqdir də».
İndi oturub hesablayaq və baxıb görək insanın rahat olmaq üçün bu məsələləri hiss və dərk etməyib ölməsi yaxşıdır, yoxsa hiss və dərk etməsi, əziyyət çəkməsi? Bu əziyyət və çətinlik həmin rahatlıqdan min dəfə üstündür. Bəzi arzular müqəddəs arzulardır. Bəzi əziyyət və çətinliklər də sevimli, müqəddəs və ehtirama layiqdirlər və insanın insanlığı onlardan asılıdır. O, Allahın yaratdıqları üçün və onlara xatir çəkilən, hissin və dərrakənin mövcudluğundan doğan əziyyətlərdir. Düzdür, axmaq adamın özü həmin çirkin nadanlıq, cansızlıq, hissizlik səhnəsini dərk etmir. Lakin dərrakəli və həssas vicdan nemətinə malik olan şəxs başa düşür ki, idrak odunda yanmaq cansızlıq və nadanlıq rahatlığından min dəfə üstündür.
Yuxuda olan şəxs bütün ağrı-acıları yaddan çıxarır. İndi bu o deməkdir ki, yuxu oyaqlıqdan daha yaxşıdır? Oyaqlığın özü diqqət və agahlıq tələb edir. Təbii ki, diqqət və agahlığın da kənarında bir sıra çətinlik və qəmlər olur.
(Şeirin məzmunu): Ey əsas axtaran, bu qanunu bil ki, kimin dərdi varsa, deməli, bir şeyə çatıb; kim oyaqdırsa, dərdi daha çoxdur, kim daha agahdırsa, rəngi daha sarıdır.
Əziz Peyğəmbər (s) buyurub: «Heç bir peyğəmbər mənim kimi incidilməyib». Digər peyğəmbərlərin bəzisi həzrət Peyğəmbərdən çox fiziki əziyyət çəkib. Keçmişdə bəzi peyğəmbərlər camaatın ağır işkəncələrinə məruz qalıb, faciəli şəkildə qətlə yetiriliblər. Lakin «daha agah olanın dərdi daha çox» olduğu üçün heç kəs onun müqəddəs vücudu qədər agahlıq dərdi və həssaslıq əziyyəti çəkməyib. Ühüd müharibəsində şəhidlər ağası Həmzə kimi əzizləri, çox sevdiyi şəxslərin gözünün qarşısında qanlarına qəltan olmalarına, dişinin sınmasına və alınının yaralanmasına baxmayaraq, bu cinayətləri törədən şəxslər üçün Allahdan bağışlanma diləyir və belə buyururdu: «Allahım, mənim qövmümü hidayət et, həqiqətən, onlar bilmirlər».
Beləliklə insanların qəflət yuxusunda və nadanlıq içində olanda şirin yuxuda və rahatlıq içində olmalarını, nəzərdə tutulan hədəfin, yəni rahatlığın əldə edilməsini bəhanə edərək oyaqlıq və sayıqlığı inkar edən fəlsəfənin düz olmaması məlum oldu. Bu birinci dəlil idi. İkincisi, bəzən bəzi insanlar öz ürəklərini xəyallarla şad etmək istəyiblər, amma dini rəhbərlər icazə verməyib, bu şirin yuxuya mane olublar. Allah Rəsulu (s) zövcəsi Mariyyə Qibtiyyədən olan oğlu İbrahim təqribən iki yaşına çatanda dünyadan köçdü və təsadüfdən həmin gün günəş tutuldu. Camaat günəşin tutulmasını həzrət Peyğəmbərin (s) İbrahimin ölümünə görə hüzünlü olması ilə əlaqələndirdi. İslam Peyğəmbəri (s) minbərə çıxıb buyurdu: «Günəş ilə ay Allahın nişanələrindəndir və onlar kiminsə ölümünə görə tutulmurlar. Bu gün günəşin tutulmasının mənim övladımın ölümü ilə heç bir əlaqəsi yoxdur». Həzrət Peyğəmbər (s) beləcə camaatın xəyalının rahatlığını pozdu.
Öncə də qeyd etdik ki, bu məna – vicdan hissindən yaranan çətinlik və ağrı-acının cansızlıq, hissiyyatsızlıq, ruh düşkünlüyü və nadanlıqdan yaranan ağrı-acısızlıq və rahatlıqdan üstün hesab edilməsi bizim ədəbiyyatımızıda da öz əksini tapmışdır. Hətta «ağrı-acısız» ifadəsi söyüş kimi başa düşülür. Çünki bu ifadə bir növ kinayədir və onun zəruri məntiqi nəticəsi də var. Onun mənası budur ki, «sənin ağrı-acını hiss edəcək hissiyyatın yoxdur». Bunun müqabilində ədəbiyyatımızda onun əksini bəyan edən ədəbi parçalar da var. Bəziləri bilməməyi və hiss etməməyi insan üçün çətinlik və dərdi-sər yaradan bilməkdən və hiss etməkdən üstün tutublar. Şairlərdən biri deyir:
(Şeirin məzmunu): Mənim ağılım və düşüncəm mənim canımın düşmənidir; kaş mənim nə gözüm açıq olaydı, nə də qulağım.
Bu səhv bir təfəkkür tərzidir. Qeyd etdiyim kimi, gözün, qulağın açıq olması və aydın zəka bir sıra çətinlik və dərdi-sərlərə səbəb olur, amma göz və qulağın bağlı, ağılın donmuş vəziyyətdə olması, əsla, göz və qulağın açıq olmasından üstün ola bilməz. «Mənim ağılım və düşüncəm mənim canımın düşmənidir» ifadəsi düz deyil. Ağıl insana heç vaxt düşmən ola bilməz. İnsanın ən sadiq və səmimi dostu onun ağılıdır. Həzrət Peyğəmbər (s) buyurub: «Hər bir şəxsin dostu onun ağılı, düşməni onun nadanlığıdır». Əmirəl-möminin (ə) buyurur: «Görmək gözlə deyil. Çünki bəzən gözlər öz sahibinə yalan deyir. Amma ağıl ondan öyüd-nəsihət istəyənə xəyanət etmir!» Əmirəl-mömininin (ə) Quran barəsində də buna bənzər kəlamı var: «Bilin ki, bu Quran xəyanət etməyən öyüdverən, azdırmayan bələdçi və yalan deməyən natiqdir. Bu Quranla oturan elə bir kəs yoxdur ki, onun yanından duranda hidayət və qurtuluşu artmamış və ya korluq və azğınlığı azalmamış olsun...». Və sonra davamında buyurur: «Buna görə də onun əkinçisi və arxasınca gedənlərdən olun, onu Rəbbinizə tərəf bələdçi edin, ondan öyüd-nəsihət götürün».
Oxşar Xəbərlər:
İnformasiya
Qonaq qrupunda olanlar istifadəçilər bu xəbərə şərh əlavə edə bilməz.
Qonaq qrupunda olanlar istifadəçilər bu xəbərə şərh əlavə edə bilməz.
Şərhlər