Tarixin dəyəri (Quran baxımından) |
Müəllif: Admin | Bölmə: Qurani-Kərim | Vaxt: 13-12-2015, 08:38 | Şərh sayı: (0) | Baxılıb: 2856
Tarixin dəyəri (Quran baxımından)
"Quranda keçmiş və gələcəkdəkilərin xəbərləri və həyatda ehtiyaclı olduğunuz hökmlər vardır".(1)
İmam Əli (ə)
Tarix, keçmiş zamanda baş vermiş və özündən sonrakı hadisələrdə təsir buraxmış bəşəri hadisələr olaraq, Qurani-kərimdə böyük əhəmiyyətə malikdir. Bu kitab müxtəlif yerlərdə, bəzən təkrar-təkrar keçmiş cəmiyyətlərin həyatına toxunmuş, ondan çoxlu nümunə və sitatlar göstərmişdir.
Qurani-kərimin tarixi mətləbləri təkcə keçmiş hadisələrdən xəbərdar olmaq üçün deyil, həm də ondan ümumi qanunları, tarixin nəzəri fəlsəfəsini, Allah-taalanın bütün tarixə hakim etdiyi qaydaları və tarix elminin mötəbərlilik dərəcəsini əldə etmək üçün olduqca faydalı və dəyərlidir.
Tarix Qurani-kərimdə "əyyamullah", yəni "Allahın günləri" adlandırılmışdır. Belə ki, Allah-taala buyurur: "Həqiqətən biz Musanı (ə) möcüzələrimizlə göndərdik ki, tayfanı zülmətlərdən nura çıxart və Allahın günlərini onlara xatırlat. Doğrudan da bunda çox səbir və şükür edənlər üçün nişanələr (ibrətlər) var".(2)
Məlum olduğu kimi, "tarix" ərəb sözü deyil və Quranın nazil olduğu dövrdə bugünkü mənada işlənməmişdir. Odur ki, Quran ədəbiyyatında "tarix" yerinə "qissə"(3) (əhvalat), "nəbə"(4) (xəbər) və "hədis"(5) (söz, xəbər) sözlərindən istifadə olunmuşdur.
Təxminən üçdə biri tarixi əhvalatlardan ibarət olan Qurani-kərimdə(6) bir çox surələrin adları da tarixi hadisələrlə bağlıdır. Bu müqəddəs kitabda yeddi dəfə "siru",(7) yəni səfər və səyahət edin, yeddi dəfə də "əfələm yəsiru fil-ərz"(8) təbiri işlənmiş və keçmişdə yaşamış insan toplumları haqda tarixi səfərləri tərk edənlər məzəmmət olunmuşlar. Belə ayələrin birində deyilir: "Məgər onlar yer üzünü gəzmədilərmi özlərindən əvvəlkilərin aqibətinin necə olduğunu görsünlər? Onlardan daha qüvvətli idilər, yeri mumlamış və onlardan daha çox abad etmişdilər".(9)
Qurani-kərim insanları təkcə səfər ayələrilə deyil, həm də "ələm yərəu"(10) (görmədilərmi?), "ələm tərə"(11) (görmədinmi?) və sair bu kimi sözlərin işləndiyi ayələrin bəzisilə də tarixi mutaliələrə həvəsləndirir. Bu ayələrin birində belə buyurulur: "(Ey Peyğəmbər!) Görmədinmi Rəbbin Ada (Hud peyğəmbərin tayfasına) nələr etdi?! Sütunlar sahibi olan İrəmə. Hansı ki, şəhərlər arasında onun kimisi yaradılmadı. (Və görmədinmi Rəbbin nələr etdi) vadidə qayaları yonan Səmuda?! Eləcə də, mıxlar (yaxud sərkərdələr, əyan və əşraf) sahibi olan Firona?!"(12)
Sözügedən ayələr Qurani-kərimin tarixə necə böyük dəyər verdiyini göstərməklə yanaşı, həm də onun həyat məktəbi olduğunu önə çəkir. Belə ki, bu ayələrdə ibrət götürmək və ötəri dünya həyatına bel bağlamamaq üçün məhz tarixi öyrənmək tövsiyə olunur.
Qurani-kərimdə, Yusuf surəsini çıxmaq şərtilə, bir fərdin, yaxud cəmiyyətin tarixinin bir yerdə və nisbətən geniş şəkildə bəyan olunduğunu tapmaq çətindir. Onda olan tarixi əhvalatlar əsasən müxtəsər şəkildə, müxtəlif yerlərdə və bəzən də təkrar olaraq göstərilib. Tarixi ayələrdəki bütün bu ixtisarlar müqəddəs kitabın spesifik xüsusiyyətlərindən olub, onun bir tarix kitabı olmadığını önə çəkir. Çünki belə olsaydı, keçmiş hadisələri bir yerdə və ardıcıllıqla söyləyər, ən azı bu qədər təkrarçılıqdan çəkinərdi. Misal üçün, həzrət Musa peyğəmbərin (ə) əhvalatı müxtəlif surələrdə, o cümlədən Əraf, Taha, Qəsəs, Şuəra, Zuxruf və Naziat surələrində pərakəndə surətdə və bəzən təkrarla bəyan olunub.
Quranda tarixi hadisələrin ixtisarla və xülasə şəkildə deyilməsi həm də tarixin özü-özlüyündə heç bir dəyərə malik olmadığını göstərir, bir vaxtlar Avropada gündəmdə olan "sənət sənət üçün!" şüarının əsassız olduğunu bildirir. Elm və sənət insanların hidayəti və tərəqqisinə xidmət göstərdikdə öz dəyərini tapır. Tarix də, Qurana görə, keçmiş insanlardan ibrət almaq və dərs öyrənmək üçün dəyərlidir. Bu kitabda qeyd olunan tarixi hadisələr məhz bu məqsədlə buyurulub və bu özü də insanların hidayəti üçün zəruri məsələlərdəndir. Qurani-kərim uyğun mətləbi dəfələrlə açıq-aşkar vurğulayıb.(13) Nümunə üçün, həzrət Yusif və ailəsinin əhvalatını bəyan etdikdən sonra buyurur: "Həqiqətən, onların əhvalatında ağıl sahibləri üçün ibrət var"(14)
Tarixdən ibrət almaq məsələsi o qədər mühümdür ki, Allah-taala tarixi hadisələrin məhz ibrət alınmalı yerlərini bəyan etmiş, qalan hissəsinə toxunmamışdır. Bunun bariz nümunələrindən biri Əshabi-kəhfin sayında görünür. Belə ki, bu barədə gələcək mübahisələrin proqnozu verilməklə, yenə də onların dəqiq sayı deyilmir, Peyğəmbərə (s) və möminlərə bu barədə kafirlərdən soruşmaq qadağan olunur. Ayədə buyurulur: "Tezliklə (bəziləri) deyəcəklər: "(Əshabi-kəhfin sayı) üçdür, dördüncüsü itləridir". (Bəziləri) deyəcəklər: "(Onların sayı) beşdir, altıncısı itləridir". Halbuki (sanki) qaranlığa daş atırlar. (Digərləri də: "Onların sayı) yeddidir və səkkizincisi itləridir" – deyəcəklər. (Ey Peyğəmbər!) De: "Onların sayını Rəbbim daha yaxşı bilir. (İnsanlardan isə) onları(n sayını) bilən çox azdır. (Ey Peyğəmbər!) Onların barəsində yalnız aşkar (dəlillərlə) mubahisə et və onların (kitab əhlinin) heç birindən onlar haqda bir şey soruşma".(15)
Bura qədər deyilənlərdən nəticə alırıq ki:
1. Qurani-kərimin çoxlu ayələrində keçmiş insanların tarixindən söhbət açılmışdır;
2. Qurani-kərim dəfələrlə insanlara tarixi mütaliələri tövsiyə etmişdir;
3. Quranda tarixi hadisələrin qeyd olunmasında məqsəd insanların onlardan dərs götürmələri, hidayət və tərəqqi yolunda istifadə etmələridir.
Bunlara əsasən, tarix Qurani-kərimdə çox yüksək qiymətləndirilmişdir. Bu müqəddəs kitaba görə, tarixi mütaliələr nəinki əbəs deyil, hətta bəşərin hidayəti üçün fövqəladə əhəmiyyətə malikdir. Əlbəttə, bu, o demək deyil ki, tarix adına söylənilən hər bir sözü qəbul etmək lazımdır. Əksinə, Quranın özündə də bəzi tarixi məlumatların yalnış olması vurğulanmış, insanların diqqəti onların düzgün formasına yönəldilmişdir. Məsələn, həzrət İsa peyğəmbərin (s) həyatı haqda məlumat verildikdən sonra buyurulur: "Həqiqətən (İsanın) doğru əhvalatları yalnız bunlardır".(16) Həzrət Adəmin (ə) oğlanları Habil bə Qabilin macərası haqda isə belə deyir: "(Ey Peyğəmbər!) Adəmin iki oğlunun düzgün olan xəbərini (tarixini) onlara oxu!".(17)
Qeydlər:
1. Nəhcül-bəlağə, hikmət 313.
2. İbrahim/5: و لقد أرسلنا موسی بآیاتنا أن أخرج قومک من الظلمات الی النور و ذکّرهم بأیّام الله إن فی ذلک لآیات لکلّ صبّار شکور
3. Ali-İmran-62; Yusuf-3, 111; Əraf-176 və s.
4. Maidə-27; Ənam-34; Tövbə-70; Yunus-71 və s.
5. Taha-9; Zariyat-24; Naziat-15; Buruc-17 və s.
6. Peyğəmbərlərə, məsələn Adəm, Nuh, İbrahim, Lut, İsmayıl, Hud, Saleh, Musa, Davud, Süleyman, Zəkəriyya, Yəhya və İsaya, Kəhf, Uxdud və Fil sahiblərinə, Talut və Caluta, Yəcuc və Məcuca, cahiliyyət dövrünə aid və sair tarixi hadisələr.
7. Ali-İmran-137; Ənam-11; Nəhl-36; Nəml-69; Ənkəbut-20; Rum-42; Səbə-18.
8. Yusuf-109; Həcc-46; Rum-9; Fatir-44; Qafir-21, 82; Muhəmməd-10.
9. Rum-9.
10. Ənam-6; Ənkəbut-67; Yasin-31; Fussilət-15 və s.
11. Bəqərə-246, 258; İbrahim-28; Mücadilə-8, 14; Fəcr-6; Fil-1.
12. Fəcr-6-10.
13. Bax: Ali-İmran-13; Yusuf-111; Həşr-2; Naziat-26.
14. Yusuf-111.
15. Kəhf-22: سیقولون ثلثة رابعهم کلهم و یقولون خمسة سادسهم کلبهم رجما بالغیب و یقولون سبعة و ثامنهم کلبهم قل ربّی أعلم بعدّتهم ما یعلمهم الّا فلیل فلا تمار فیهم إلّا مراءا ظاهرا و لا تستفت فیهم منهم أحدا
16. Ali-İmran-62: إنّ هذا لهو القصص الحق
17. Maidə-27.
Oxşar Xəbərlər:
İnformasiya
Qonaq qrupunda olanlar istifadəçilər bu xəbərə şərh əlavə edə bilməz.
Qonaq qrupunda olanlar istifadəçilər bu xəbərə şərh əlavə edə bilməz.
Şərhlər