“73 firqə” hədisinə əhli-sünnə məzhəbində baxış |
Müəllif: Admin | Bölmə: Slide, Məqalələr | Vaxt: 9-01-2016, 09:44 | Şərh sayı: (0) | Baxılıb: 533
“73 firqə” hədisinə əhli-sünnə məzhəbində baxış
Günümüzdə İslam dünyasını hədələyən ən böyük təhlükələrdən birinin təkfirçilik olduğunu söyləsək, yanılmarıq. Təkfirçilik müsəlman dünyasını içəridən dağıdan, cəbhələrə bölən, zəiflədib gücünü aradan aparan bir virusdur.
Təkfirçilik öz din qardaşının başını rahatlıqla kəsməyə, əmlakını mənimsəməyə, namusuna təcavüz etməyə imkan verən, daha doğrusu, haqq qazandıran iyrənc bəhanədir. Təkfirçilik ümumi düşmən qarşısında müsəlmanları qorxunc simada canlandıran, İslam aləminə qarşı hücumları daha da şiddətləndirən bir hədəfdir. Təkfirçilik ölkələri viran qoyan, şəhərləri dağıdan, insanları müflis edən, körpələri yetim qoyan dəhşətli kabusdur.
Radikal qüvvələr öz təkfirçi fəaliyyətlərinə haqq qazandırmaq üçün heç bir vasitədən istifadə etməkdən çəkinmirlər. Hətta müqəddəs Quran və mübarək sünnə də onların əlində bəhanəyə və silaha çevrilir. Onlar Quran ayələrini kontekstdən çıxararaq öz istədikləri kimi yozur, qondarma və zəif hədislərə istinad edir, məsuliyyətsiz fətvalar verirlər. Aşağıdakı məqalədə təkfirçilərin istinad etdikləri ən mühüm “dəlillərdən” birinə - “73 firqə” həisinə münasibət bildirəcəyik. Bu hədisi ona görə yalnız əhli-sünnə mənbələrinə əsasən təhlil edirik ki, bu gün təkfirçiliklə məşğul olan vəhhabilər özlərini əhli-sünnə məzhəbinə aid edirlər. (Baxmayaraq ki, elə həmin hədisə əsasən də özlərindən fərqli olan bütün digər əhli sünnə mənsublarını da təkfir edirlər)
“Yəhudilər 71 firqəyə, xristianlar 72 firqəyə bölündülər. Mənim ümmətim isə 73 firqəyə bolünə¬cək; onlardan yalnız biri cənnətdə, qalanları isə cəhənnəmdə olacaq”. Bu hədis müxtəlif variantlarda və fərqli sənəd silsiləsi ilə həm şiə, həm də sünni mənbələrində mövcuddur. Maraqlıdır ki, çox zaman hər məzhəb həmin cənnətə layiq olan dəstənin məhz özü olduğunu iddia edir. Hədisin fərqli variantlarında da bəzi əlavələr gözə çarpır ki, bunların sonralar əsil mətnə əlavə olunduğu ehtimal edilir. Məsələn, “Sünən əl-Tirmizi”də verilmiş varianta əsasən, həmin nicat tapmış və cənnətə düşəcək dəstənin hansı olduğunu Peyğəmbərdən (s) soruşarkən, bu cavabı vermiş¬di: “Mən və səhabələrim həmin dəstənin yolundadır” (Sünən əl-Tirmizi, hədis 2641). “Sünən Əbu Davud”dakı hədisdə isə Peyğəmbər (s) öz sözlərinə izah verərək buyurur: “O, camaatdır (toplumdur)” (Sünən Əbu Davud, hədis 4597). Əhli-sünnənin digər mötəbər kitablarında da eyni məzmunu ifadə edən, cüzi fərqlərə malik hədislər mövcuddur.
Bəzi əhli-sünnə alimləri cənnətə layiq olan yeganə dəstə¬nin məhz əhli-sünnə vəl-cəmaət məzhəbi olduğunu isbat etmək üçün ciddi-cəhdlə çalışsalar da, bu barədə fikir birliyi əldə olunmamışdır. Böyük alimlərin bir qismi (məsələn, Mühəmməd Abduh, Şatibi və b.) cəhənnəmdən xilas olmuş yeganə firqənin kimliyini təyin etməyin çox çətin olduğunu bildirmişlər.
Qeyd edək ki, əhli-sünnə mənbələrində hədisin 8 əsas rəvayət təriqi (yolu) məlumdur. Yəni hədis səkkiz səhabədən: Avf ibn Malik, Müaviyə ibn Əbu Süfyan, Abdullah ibn Əmr ibn As, Səd ibn Əbu Vəqqas, Əmr ibn Avf Məzəni, Əbu Əmamə Bahili, Ənəs ibn Malik və Əbu Hüreyrədən rəvayət edilir. Bu rəvayət təriqlərinin hər biri də bir neçə şaxəyə bölünür, yəni hər səhabənin hədisi özündən sonra bir neçə fərqli sənədlə rəvayət edilir.
Maraqlıdır ki, Tirmizi, İbn Həbban, Hakim Nişaburi kimi böyük əhli-sünnə alimləri hədisi səhih bilmişlər. Lakin hədisin yuxarıdakı səkkiz rəvayət təriqini elə əhli-sünnənin öz hədisşünaslıq elminin qaydaları baxımından tədqiq edərkən ciddi problemlərlə qarşılaşırıq. Məlum olur ki, hədisin yeddi rəvayət təriqi, sənədində zəif, qondarma və tərk olunan (mətruk) ravilər olduğuna görə mötəbər sayıla bilməz. Əhli-sünnə alimlərinin apardıqları dəqiq və dərin araşdırmalar bu qənaətə gəlməyə əsas verir.
(bax: http://www.ahlalhdeeth.com/vb/showthread.php?t=149147)
Yeganə az-çox diqqətə layiq təriq Əbu Hüreyrənin rəvayətidir ki, burada hədisin sonundakı nicat tapmaq və cəhənnəmə atılmaq məsələsi qeyd edilməyib. Yəni hədis bu şəkildə rəvayət edilib: “Yəhudilər 71 firqəyə bölündülər, nəsranilər (xristianlar) 72 firqəyə bölündülər, mənim ümmətim də 73 firqəyə bölünər”. Qeyd edək ki, hətta hədisin Əbu Hüreyrə vasitəsilə rəvayət olunmuş variantları da “səhih” yox, “həsən” (səhihə yaxın, orta dərəcədə mötəbər) hədis kimi dəyərləndirilir, çünki onun da sənədində bəzi şübhələr vardır. Elə isə, ilk baxışdan mütəvatir (yəni müstəqil sənədlərlə müxtəlif ravilər tərəfindən rəvayət edilən) təsiri bağışlayan hədis əslində vahid xəbər səviyyəsinə enir.
Bəzi alimlər (o cümlədən, İbn Həzm Əndulusi, Şovkani və müasir alimlərdən Yusif Qardavi) hədisi zəif və etibarsız saymışlar. Məsələn, Şovkani qondarma hədislər mövzusunda qələmə aldığı “əl-Fəvaid əl-məcmuə fi-l-əhadis əl-movzuə” kitabında bu hədisi də qeyd etmiş¬dir (səh. 502). Şovkani “Fəth əl-qədir” təfsirində Maidə surəsinin 64-66-cı ayələrindən söz açarkən yazır ki, hədisin sonundakı “birindən başqa hamısı cəhənnəmdədir” ifadəsini hədis alimlərindən bir hissəsi zəif saymış, hətta İbn Həzm qondarma adlandırmışdır (II, 84). İmam Fəxr Razi və Əbül¬həsən Əşəri isə hədisin nə səhih, nə də zəif olması barədə qəti söz söyləməmiş, yalnız şübhələrini bildirməklə kifayətlənmişlər.
Yusif Qardavi əhli-sünnənin ən mötəbər alimləri sayılan Buxari və Müslim tərəfindən bu hədisin rəvayət edilməməsini onun etibarsızlığının sübutlarından biri sayır. Digər məşhur alim Əbdürrəhman Bədəvi də bu cür mühüm mövzuya aid hədisin hicri birinci və ikinci əsrlərə aid mənbələrdə mövcud olmadığına, yalnız hicri üçüncü əsrdən etibarən üzə çıxdığına diqqət çəkərək, bunu şübhəli hesab edir.
Müasir alimlərdən misirli Mühəmməd Əmmarə qeyd edir ki, İslam təriqətlərinin sayını konkret olaraq müəyyən etmək sadəcə olaraq mümkün deyil. Çünki alimlər bu barədə ən müxtəlif nəticələrə gəlmişlər. Nəsələn, müsəlman təriqətlərinin ümumi sayı Əşəriyə görə 100-dən artıq, Şəhristaniyə görə 76, Qazi Əbdülcabbara görə 5, Xarəzmiyə görə 7-dir.
Böyük əhli-sünnə alimlərindən Sənani və müasir fikir adamlarından misirli Mühəmməd Seyid Əhməd Məsir, mərhum Suriya müftisi Ramazan əl-Buti bu nəzəriyyəni irəli sürmüşlər ki, hədisdə buyurulan ümmət anlayışı iki mənada qəbul edilməlidir: dəvət (çağırış) ümməti və icabət (qəbul etmə, müsbət cavab vermə) ümməti. Dəvət ümməti bütün bəşəriyyəti əhatə edir, çünki Peyğəmbərimiz (s) bütün insanlığa göndərilmişdi. İcabət ümməti isə o həzrətin dəvətini qəbul edən hazırki müsəlman ümmətidir. Beləliklə, 73 firqəyə bölünən ümmət – dəvət ümməti, cənnətə layiq olan ümmət isə icabət ümmətidir.
Alimlərin bir qismi, hətta hədisin tam səhih olmasına hökm versələr və müsəlman ümmətinə aid olduğunu qəbul etsələr belə, mütləq olaraq yalnız bir məzhəbin cənnətə, qalan¬ların isə cəhənnəmə gedəcəyini iddia etməmişlər. Onların fikrin¬cə, hər bir məzhəbin və fikir cərəyanının ardıcılı cənnətə də gedə bilər, cəhənnəmə də. Cənnətə layiq olanlar yalnız bir məzhəbə mənsub deyillər, onların arasında müxtəlif məzhəb mənsubları ola bilər. Sadəcə, onların bir firqə olaraq adlandırılmasının səbə¬bi zəlalətdə olan çoxluqdan fərqli olaraq hidayət olmaları və eyni dəyərlər ətrafında birləşmələridir.
Tarix boyunca bəzi tədqiqatçılar hədisdə qeyd edilən 73 firqəni təyin etmək üçün araşdırmalar aparmış, ən müxtəlif nəti¬cələrə gəlmişlər. Məsələn, Əbu Mənsur Bağdadi “əl-Fərq beyn əl-firəq” kita¬bında qeyd edir ki, haqqında danışılan 72 azğın firqənin 20-si şiəliyə, 20-si xəvaricə, 20-si qədəriyyəyə, 5-i mürciəyə, 3-ü nəccariyyəyə aid¬dir, qalan dörd firqə bəkriyyə, kərramiyyə, zərrariyyə və cəhmiyyədir. Cənnətə gedəcək nicat tapmış firqə isə əhli-sünnə vəl-cəmaət məzhə¬bidir (Bağdadi, Əbu Mənsur. Əl-Fərq beyn əl-firəq, səh. 35-38). Bağdadi daha bir neçə təlimin də adını qeyd edir, amma onları İslamdan kənar sayaraq bu siyahıya aid etmir. Lakin bu araşdırmaların əhatəli və dəqiq olduğunu söyləmək çətindir. Çünki alimlərin hər biri öz zəmanəsinə kimi keçən dövrdə meydana gəlmiş məzhəbləri diqqət mərkəzində tutmuşdur. Halbuki Peyğəmbərin (s) bu hə¬disi müəyyən zaman kəsimi ilə məhdudlaşmır, qiyamət gününə kimi yaranacaq bütün cərəyanları əhatə edir, ona görə də gələcəkdə hansı cərəyanların yaranacağını və hansıların yox olacağını söyləmək mümkün deyil.
Bəzi alimlər hədisdəki ədədin konkret say deyil, çoxluq ifadə etdiyini bildirmiş və firqələri təyin etməyi lazım sayma¬mışlar. Onların fikirncə, Quran və sünnə təcrübəsində rast gəli¬nən bəzi nümunələrə əsaslanaraq hədisdəki 73 ədədini də çoxluq mənasında qəbul etmək daha doğrudur. Necə ki, “Onlar (o münafiqlər) üçün istər bağışlanma dilə, istər diləmə; onlar üçün yetmiş dəfə bağışlanma diləsən də, yenə Allah onları bağışlamayacaq” ayəsindəki (Tövbə, 80) 70 rəqəmi konkret sayı deyil, çoxluğu göstərir.
Sonda nəticə olaraq bunu deyə bilərik ki, əhli-sünnə məzhəbində hədisin rəvayət şəkli, mötəbərliyi və izahı barədə kifayət qədər fikir ayrılıqları və şübhələr mövcuddur. Ən azından, hədisin sonunda 73 firqədən yalnız birinin cənnətdə, qalanlarının isə cəhənnəmdə olacağı barədə hissə xeyli əhli-sünnə alimi tərəfindən qəbul edilmir. Maraqlıdır ki, əhli-sünnə içində hədisin bütöv şəkildə (son hissəsi ilə birlikdə) səhih olduğunu iddia edənlərin əksəriyyətini sələfi alimləri təşkil edirlər.
Oxşar Xəbərlər:
İnformasiya
Qonaq qrupunda olanlar istifadəçilər bu xəbərə şərh əlavə edə bilməz.
Qonaq qrupunda olanlar istifadəçilər bu xəbərə şərh əlavə edə bilməz.
Şərhlər