Dövlət iqtisadiyyata pul yatırmalıdır, amma nə qədər? |
Müəllif: Admin | Bölmə: Xəbərlər | Vaxt: 18-01-2016, 08:12 | Şərh sayı: (0) | Baxılıb: 229
Dövlət iqtisadiyyata pul yatırmalıdır, amma nə qədər?
İnfrastruktur - yol, bənd, elektrik stansiyaları və s. - üzrə dövlət tərəfindən investisiya qoyulmasının iqtisadi artımın əsas hərəkətverici qüvvəsi olduğu ideyası həmişə yoxsul ölkələrdə siyasətçilərin fikirlərinə güclü təsir göstərib. İkinci Dünya Müharibəsindən sonra yaradılan ilkin inkişaf yardım proqramlarının arxasında da bu ideya dururdu. Belə ki, həmin vaxtlar Dünya Bankı və ikitərəfli ianəçilər genişmiqyaslı layihələrin maliyyələşdirilməsi üçün yeni müstəqillik qazanmış ölkələrə resurslar göndərirdilər. Və bu da Çin tərəfindən idarə olunan, regionun 8 trilyon dollarlıq infrastruktur boşluğunu doldurmağa çalışan Asiya İnfrastruktur İnvestisiya Bankını motivasiya edir.Ancaq bu cür əsasında dövlət investisiyası duran artım modeli uzun müddətdir inkişaf ekspertləri arasında dəbdən düşüb. 1970-ci illərdən bu yana iqtisadçılar siyasətçilərə diqqəti ictimai sektordan, fiziki kapital və infrastrukturdan özəl bazarlara, insan kapitalına, idarəetmə və müəssisələrdə islahatlar keçirməyə yönləndirməyi məsləhət görürlər. Belə görünür, nəticədə inkişaf strategiyaları tamam dəyişib.
Harvard Universitetinin nəzdindəki Con Kennedi Dövlət İdarəetməsi Məktəbinin professoru, beynəlxalq siyasi iqtisad üzrə ekspert Deni Rodrik "The Return of Public Investment" məqaləsində bildirir ki, bu dəyişikliyi yenidən gözdən keçirməyin vaxtı gəlib, bəlkə də. Əgər qlobal iqtisadi maneələr güclənsə də, sürətlə böyüyən ölkələrə baxsaq, görərik ki, dövlət investisiyasının bunda çox böyük rolu var.
Afrikada Efiopiya ötən ilin ən böyük uğur hekayəsini yazıb. Ölkənin iqtisadiyyatı 2004-cü ildən bu yana orta illik sürətlə 10 faizi keçərək böyüyüb. Nəticədə isə yoxsulluq səviyyəsi ciddi şəkildə azalıb və sağlamlıq göstəriciləri yaxşılaşıb. Efiopiya resurslarla zəngin bir ölkə deyil və qitədəki digər ölkələrdən fərqli olaraq, əmtəə qiymətlərinin artıb-azalmasından faydalana bilməyib. İqtisadi liberallaşma və Dünya Bankının məsləhət gördüyü struktur islahatlar da ölkənin iqtisadi inkişafında elə bir rol oynamayıb.
Efiopiyada 1990-cı illərin əvvəlində 5 faiz təşkil edən ÜDM-nin 2011-ci ildə 19 faizə çatmasının səbəbi dövlət investisiyalarının kütləvi şəkildə artırılması idi. Belə ki, Efiopiya hökuməti əksər yoxsulların məskunlaşdığı kənd yerlərində məhsuldarlığı artıracaq şəkildə infrastruktura investisiya qoydu.
Eyni şəkildə, Hindistanda da sürətli artımın əsasında investisiyanın əhəmiyyətli dərəcədə artırılması durur. Bu artımın əsas hərəkətverici qüvvəsi özəl mənbələrdən gəlib. Bu isə o deməkdir ki, 1980-ci illərin əvvəllərindən bəri biznes sektoruna qarşı qoyulan maneələr tədricən azaldılır. Ancaq dövlət sektoru da mühüm rol oynamağa davam edir. Son illər həm özəl investisiya, həm də ümumi amil məhsuldarlığı zəiflədiyindən hökumət tədbir görməli oldu.
Latın Amerikasına gəldikdə isə, ümumi hasilatın azaldığı bir regionda Boliviyada illik ÜDM artımının 4 faizdən yuxarı qalması gözlənilir. Boliviya Prezidenti Evo Moralesin ölkənin iqtisadiyyatının əsasında dövlət investisiyasının durduğunu bildirir. 2005-ci ildən 2014-cü ilə qədər ölkədə dövlət investisiyaları ikiqat artıb.
Bilirik ki, dövlət investisiyalarının artmasının sonu yaxşı qurtarmır. BVF tərəfindən aparılan son araşdırmalardan biri göstərir ki, dövlət investisiyalarının ilkin müsbət təsirlərindən sonra zəiflədiyi müşahidə olunur.
Ancaq yerli şəraitdən də çox şey asılıdır. Dövlət investisiyaları Efiopiyada və Hindistanda olduğu kimi, müvafiq olaraq, on il və ya daha uzun müddətə iqtisadi məhsuldarlığı, eləcə də özəl investisiyanı artıra bilər.
Dövlət investisiyalarının mümkün faydaları inkişaf etməkdə olan ölkələrlə məhdudlaşmır. Şimali Amerika və Qərbi Avropada da dövlət investisiyalarının artırılması ilə çox şey əldə edilir. Bu ölkələr tələbat və məşğulluğu artırmaq, infrastrukturu bərpa etmək, xüsusilə də yaşıl texnologiyalarda araşdırmalar və inkişafa təkan vermək üçün əlavə dövlət xərclərindən düzgün şəkildə istifadə edə bilərlər.
Adətən bu cür arqumentlərə siyasi müzakirələrdə fiskal balans və makroiqtisadi stabilliklə bağlı etirazlar edilir. Ancaq dövlət investisiyaları dövlət sektorunda əmək haqqı və ya sosial köçürmələr kimi digər növ rəsmi xərclərdən fərqlidir. Dövlət investisiyaları aktivlərin istifadəsindən daha çox toplanılmasına xidmət edir.
Efiopiya, Hindistan və ya Boliviya təcrübələrinin nə ilə nəticələnəcəyini bilmirik. Buna baxmayaraq, bu ölkələrin hər üçü mövcud qlobal iqtisadi şəraitdə səmərəli artım axtarışında inkişaf etmiş ölkələr də daxil olmaqla, digər ölkələrə nümunə olmalıdır.
Orxan Hun
Milli.Az
Oxşar Xəbərlər:
İnformasiya
Qonaq qrupunda olanlar istifadəçilər bu xəbərə şərh əlavə edə bilməz.
Qonaq qrupunda olanlar istifadəçilər bu xəbərə şərh əlavə edə bilməz.
Şərhlər