“O zaman sənin Rəbbin Adəm övladlarından – onların bellərindən övladlarını çıxartdı (tarix boyu tədricən onları bir-birinin belindən dünyaya gətirdi) və onları (ağıllarının dərk etməsi və peyğəmbərlərin təbliği vasitəsilə) özlərinə şahid tutdu ki: «Mən sizin Rəbbiniz deyiləmmi?» (Ağıl nemətindən və peyğəmbərlərin dəvətindən məhrum olanlardan başqa) onların hamısı: «Bəli, (Rəbbimiz olmağına) şəhadət verdik» dedilər. (Allah belə etdi ki,) məbada Qiyamət günü «biz bundan (tovhid və rübubiyyətdən) qafil idik» deyəsiniz”. (“Əraf” 172).

Bu ayə ətrafında filsoflar, təfsirçilər və alimlər arasında çox mübahisələr olmuşdur. Ona görə də üç dəstəyə bölünmüşdürlər. Zər aləmini qəbul edənlər, zər aləminə müxalif olanlar və bu iki nəzəri tənqid edənlər. İki dəstənin zər aləmi haqqında bu fikrə gəlməsinin səbəbi - yanlış təsəvvürləri olmuşdur. Üçüncü dəstədə daha çox müasir təfsirçilər durur. Onlar bu iki dəstəni tənqid edərək, düzgün nəzəriyyəni təqdim etmişdilər.

Zərr aləmini qəbul edənlər.

Bu dəstədə olan alimlər belə fikirləşirlər ki, Allah Təala Həzrət Adəmi (ə) xəlq edəndən sonra onun belindən nütfələr xaric etmişdir. Həmin nütfədən də başqa nütfələr xaric olmuşdur. Bu vəziyyət bəşərin son fərdinə qədər davam etmiş və nəhayət bəşər sonsuz zərrə halında olmuşdur. Sonra bu zərrələrə dünyəvi həyat və ağıl verilmişdir. Sonra Allah özünü onlara tanıtmış və onlar da Allahın rübubiyyətini təsdiq etmişdilər. Əlbəttə bəziləri səmimi və batinlərindən gələn cavabları vermişdilər. Bəziləri də nifaq üzündən təsdiq etmişdilər. Nəhayət, hamı İlahi mərifətdən agah olmuşdular. Bundan sonra zərrə şəklinə düşmüşdülər. Halbuki, əvvəlki həyatlarını unutmuş və ancaq İlahi mərifəti bu dünyaya özləri ilə gətirmişdilər.



Zərr aləminə müxalif olanlar.

Bu dəstədə olanların nəzərinə görə, Allah Öz rübubiyyətini insanlara bu dünyada tanıtmışdır, yəni onlara xəlq olduqdan sonra. Nəinki qeyri-maddi dünyada.

Əgər birinci qrupun nəzərini qəbul etsək, görərik ki, bu zaman insan dünyaya iki dəfə gəlmiş olur. Bu, dini təlimlərə görə qəbul olunası bir şey deyildir. Müxaliflərin nəzəri də Quran ayəsinə və hədislərə zidd bir nəzərdir.



Düzgün nəzəriyyə.

Allah Təala “Hicr” surəsində buyurur: “(Varlıq aləmində və sizin təsəvvür aləminizdə) elə bir şey yoxdur ki, onun xəzinələri (onun vücudunun Bizim mütləq iradəmiz və «ol» kəlməsi olan mənbələri) Bizim yanımızda olmasın və Biz onu (vücud mərhələsinə) yalnız müəyyən miqdarda nazil edirik”. (”Hicr” 21).

Bu ayədən göründüyü kimi, hər bir varlığın Allah yanında sonsuz İlahi xəzinəsi vardır. O zaman ki, dünyaya daxil olur, məhdudlaşır. Bu, həmin o həqiqətdir ki, Allah onu mələkut aləmi kimi şərh etmişdir. “Beləcə İbrahimə (atasının və qövmünün azğınlıqda olmasını öyrətdiyimiz kimi, Özümüzün) göylərə və yerə olan tam malikiyyət və rübubiyyətimizi (də) göstərirdik (ki, dəlilgətirmə məqamında elmli və bacarıqlı olsun) və (həmçinin) inananlardan olması üçün”. (“Ənam” 75).

Bu deyilənlərdən belə nəticə çıxartmaq olar ki, bu dünya həyatından əvvəl, başqa bir həyat mövcuddur. Bu dünyanın həqiqəti və batinidir. Bu zaman insanlar Allahdan ayrı deyildirlər və Onun dərgahında hazırdırlar. Onlar Allahın varlığını və hər şeyin Onun tərəfindən olduğunu etiraf edirlər. Bəli, bu nəzər düzgün nəzəriyyədir və ayənin təfsirindən də bunu aydın görmək olur.

Bu nəzəriyyənin doğruluğunu sübut edən çox sayda hədis vardır. İmam Sadiqin (ə) tələbələrindən biri olan Əbu Bəsir bu haqda Həzrətdən (ə) soruşur: “Onlar bunu dilləri ilə əda etmişdilər?”. Həzrət (ə) buyurur: “Bəli, həm də ürəklərində demişdilər”.

Bu hədisdən görmək olur ki, zərrələrin vücudu o gün elə halda idi ki, əgər dünyaya gəlsəydilər, vücudları dillərinin dediklərini etiraf edərdi, həm də qəlbləri etiraf edərdi.

Beləliklə deyə bilərik ki, zər aləmi insanın bu dünyaya gəlməmişdən qabaq olduğu bir dünyadır. Orada zaman və məkan yoxdur. İnsan orada həmişə Allahladır və Onun dərgahında həmişə hazırdır. Bu aləmdə olan zaman insan Allahın rübubiyyətini təsdiq edir.